NSƯT Hương Giang chia sẻ về tầm quan trọng của việc giáo dục và biểu diễn ca khúc mang âm hưởng dân ca

Ca khúc mang âm hưởng dân ca là những sáng tác âm nhạc mới, nhưng sử dụng chất liệu, giai điệu, tiết tấu, hòa âm hoặc các yếu tố khác của dân ca truyền thống để tạo nên một phong cách riêng, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Ca khúc mang âm hưởng dân ca là một bộ phận quan trọng, giàu giá trị thẩm mỹ trong kho tàng âm nhạc nước nhà. Không chỉ thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc, những tác phẩm này còn truyền tải sâu sắc đời sống tinh thần, tâm tư và khát vọng của con người Việt qua từng thời kỳ lịch sử. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập, sự Phát triển mạnh mẽ của âm nhạc hiện đại cùng thị hiếu ngày càng đa dạng của công chúng đã và đang đặt ra nhiều thách thức cho việc gìn giữ, phát huy giá trị của dòng ca khúc giàu bản sắc này. 

Bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc truyền thống

Việc giảng dạy và biểu diễn các ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ là hoạt động nghệ thuật đơn thuần mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong việc bảo tồn văn hóa truyền thống và giáo dục thế hệ trẻ. Đây là quá trình gìn giữ, phát huy di sản quý giá của dân tộc, đồng thời mở ra hướng phát triển nghệ thuật mang đậm bản sắc trong thời đại mới.

Trước hết, hoạt động này góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân ca, nền tảng không thể thiếu của bản sắc dân tộc. Mỗi vùng miền trên dải đất hình chữ S thiêng liêng đều có những làn điệu dân ca riêng biệt, như Quan họ Bắc Ninh, Hò Huế hay Lý Nam Bộ. Những giai điệu ấy, không đơn thuần là âm nhạc, mà còn là sự kết tinh của ngôn ngữ, lối sống, tâm hồn và chiều sâu văn hóa cộng đồng. Thông qua việc giảng dạy và biểu diễn ca khúc mang âm hưởng dân ca, những giá trị ấy được duy trì, tái hiện trong đời sống hiện đại và tránh nguy cơ mai một. Đặc biệt, khi những ca khúc mang âm hưởng dân ca được đưa vào môi trường giáo dục và sân khấu nghệ thuật, thế hệ trẻ sẽ có cơ hội tiếp cận với di sản dân tộc một cách sinh động, hấp dẫn. Không chỉ dừng lại ở việc học hát, các em còn được tìm hiểu nguồn gốc, bối cảnh và thông điệp nhân văn trong từng bài ca, từ đó hình thành tình yêu quê hương, lòng tự hào dân tộc một cách tự nhiên và sâu sắc.

Bên cạnh vai trò bảo tồn, việc giảng dạy và biểu diễn ca khúc mang âm hưởng dân ca, còn là cơ hội để phát triển nghệ thuật đương đại mang đậm tính dân tộc. Những sáng tác mới lấy cảm hứng từ dân ca, các chất liệu của âm nhạc dân ca vừa làm phong phú đời sống âm nhạc, vừa khẳng định cá tính văn hóa Việt Nam trong dòng chảy toàn cầu hóa. Đây cũng là con đường để nghệ sĩ trẻ tìm thấy cảm hứng sáng tạo, tạo nên dấu ấn cá nhân mà vẫn gắn bó chặt chẽ với hồn cốt dân tộc.

Không những vậy, hoạt động này còn góp phần tạo nên sự giao thoa hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, góp phần xây dựng bản sắc văn hóa vững vàng trong thời đại hội nhập. Việc tái tạo dân ca bằng các hình thức mới không chỉ giúp gìn giữ giá trị truyền thống mà ông cha đã trao truyền qua báo thế hệ, mà còn đem lại sức sống mới cho nghệ thuật truyền thống, qua đó kết nối quá khứ với hiện tại và hướng tới tương lai.

Ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ là chất liệu nghệ thuật quý báu, mà còn là cầu nối giữa văn hóa – giáo dục – nghệ thuật, giúp thế hệ trẻ thấu hiểu cội nguồn và bồi đắp tinh thần dân tộc. Chính vì vậy, việc giảng dạy và biểu diễn các ca khúc mang âm hưởng dân ca cần được nhìn nhận như một phương thức hiệu quả để bảo vệ di sản văn hóa, làm giàu đời sống tinh thần và bồi đắp bản sắc văn hóa Việt trong thế kỷ XXI.

Giáo dục thẩm mỹ và tình yêu quê hương

Ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ là những giai điệu mượt mà mang tính giải trí, mà còn là một hình thức nghệ thuật giàu chất văn hóa, đóng vai trò sâu sắc trong việc giáo dục thẩm mỹ và nuôi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước. Việc giảng dạy và biểu diễn các ca khúc dân ca chính là con đường hiệu quả để truyền tải những giá trị này đến với thế hệ trẻ.

Ca khúc mang âm hưởng dân ca giúp hình thành cảm nhận về vẻ đẹp quê hương. Mỗi ca khúc đều mang theo hơi thở của vùng đất nơi nó ra đời, từ nhịp sống, phong cảnh thiên nhiên đến phong tục tập quán và đời sống tinh thần của con người. Những giai điệu nhẹ nhàng, sâu lắng, cùng ca từ mộc mạc, đậm chất trữ tình giúp người học cảm nhận rõ nét hơn về vẻ đẹp văn hóa và thiên nhiên quê nhà. Nhờ đó, các em học sinh không chỉ học hát một bài dân ca, mà còn học cách cảm, cách yêu và trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống mà ông cha để lại.

Bên cạnh đó, việc hát và lắng nghe các ca khúc mang âm hưởng dân ca cũng góp phần bồi dưỡng tình yêu và lòng tự hào dân tộc. Những câu hát như lời kể về truyền thống, về những vùng đất, con người và sự gắn bó máu thịt với quê hương. Khi học sinh được tiếp xúc thường xuyên với ca khúc mang âm hưởng âm dân ca, các em sẽ dần hình thành ý thức về cội nguồn, cảm thấy tự hào khi là một phần của nền văn hóa giàu bản sắc. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện đại, khi sự giao thoa và tác động của văn hóa ngoại lai ngày càng mạnh mẽ.

Giáo dục âm nhạc dân ca, ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ phát triển năng lực cảm thụ nghệ thuật mà còn góp phần xây dựng nền tảng tinh thần vững chắc cho thế hệ trẻ. Qua những giai điệu mang âm hưởng quê hương, dân ca trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp mỗi người trẻ Việt Nam lớn lên với lòng biết ơn, niềm tự hào và tình yêu sâu sắc dành cho đất nước mình.

Phát triển kỹ năng âm nhạc và ngôn ngữ 

Dạy và học hát ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ đơn thuần là tiếp cận một thể loại âm nhạc truyền thống, mà còn là quá trình rèn luyện kỹ năng toàn diện về cả thanh nhạc và ngôn ngữ. Với tính đặc thù về giai điệu, tiết tấu và lời ca, dân ca tạo điều kiện thuận lợi để người học nâng cao năng lực âm nhạc cũng như hiểu sâu hơn về tiếng Việt và văn hóa dân tộc.

Ca khúc mang âm hưởng dân ca thường đòi hỏi kỹ thuật xử lý âm thanh tinh tế như luyến láy, ngân nga, nhả chữ rõ ràng và truyền cảm. Việc luyện tập những bài hát dân ca giúp người học rèn luyện khả năng điều khiển hơi thở, phát âm chuẩn xác, nâng cao độ nhạy về cao độ, trường độ và nhịp điệu. Ngoài ra, dân ca còn khuyến khích người học thể hiện cảm xúc qua giọng hát, từ đó phát triển khả năng biểu đạt và cảm thụ âm nhạc một cách sâu sắc hơn. Đây chính là nền tảng quan trọng cho những ai theo đuổi con đường nghệ thuật chuyên nghiệp hoặc đơn giản là muốn nâng cao kỹ năng trình bày và giao tiếp.

Lời ca trong ca khúc mang âm hưởng dân ca thường sử dụng nhiều từ ngữ cổ, tiếng địa phương, thành ngữ, tục ngữ... phản ánh sinh động đời sống văn hóa, phong tục và tâm lý của cộng đồng. Khi học và hiểu được nội dung các ca khúc dân ca, người học sẽ dần mở rộng vốn từ vựng, nâng cao khả năng sử dụng tiếng Việt một cách linh hoạt và tinh tế. Đây cũng là một cách gián tiếp để góp phần gìn giữ sự trong sáng của tiếng Việt, trong bối cảnh ngôn ngữ đang dần bị lai tạp bởi nhiều yếu tố ngoại lai.

Đồng thời, việc tiếp cận các ngôn ngữ vùng miền thông qua âm nhạc giúp người học hiểu thêm về sự đa dạng văn hóa của đất nước, tăng cường tinh thần đoàn kết, tôn trọng sự khác biệt và tự hào về sự phong phú của tiếng nói dân tộc.

Việc dạy và học hát ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ giúp người học nâng cao kỹ năng âm nhạc, mà còn là phương tiện hiệu quả để làm giàu vốn ngôn ngữ, trau dồi văn hóa và gìn giữ giá trị truyền thống. Đây là một phương pháp giáo dục toàn diện, vừa phát triển năng lực cá nhân vừa nuôi dưỡng tâm hồn và trí tuệ Việt.

Góp phần gắt kết cộng đồng

Ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ là một hình thức nghệ thuật dân gian mang đậm bản sắc văn hóa vùng miền, mà còn là sợi dây kết nối các thế hệ, tạo nên không gian sinh hoạt cộng đồng giàu tính nhân văn. Trong đời sống văn hóa truyền thống, dân ca luôn hiện diện như một phần không thể thiếu trong các lễ hội, sinh hoạt tập thể và các dịp sum họp – từ đó góp phần làm bền chặt tình cảm giữa con người với con người.

Một trong những giá trị đặc biệt của các ca khúc sử dụng chất liệu dân ca là khả năng kết nối các thế hệ trong một dòng chảy văn hóa liên tục. cuộc sống hiện đại, khi ông bà, cha mẹ không có nhiều thời gian cho việc truyền lại những câu hát ru, những làn điệu dân ca cho con cháu, thì những ca khúc mang âm hưởng dân ca là sự chuyển giao kiến thức âm nhạc mà còn là sự gắn kết tình cảm giữa các thế hệ. Những buổi biểu diễn, sinh hoạt tập thể với âm nhạc dân ca trở thành dịp để mọi người cùng ngồi lại, cùng hát, cùng chia sẻ từ đó hình thành nên không khí gia đình, làng xóm ấm áp và nghĩa tình.

Âm nhạc dân ca và ca khúc mang âm hưởng dân ca thường được thể hiện trong các lễ hội, hội làng, đêm văn nghệ hoặc hoạt động giao lưu văn hóa. Với giai điệu vui tươi, dễ hát, dễ nhớ, ca khúc mang âm hưởng dân ca mang đến không khí rộn ràng, phấn khởi, thu hút mọi người cùng tham gia. Chính nhờ sự gần gũi, dễ tiếp cận ấy mà dân ca trở thành phương tiện hiệu quả để gắn kết cộng đồng, nơi mọi người không phân biệt lứa tuổi, ngành nghề đều có thể hòa mình vào một không gian âm nhạc chung. Qua đó, cộng đồng được thắt chặt tình cảm, tăng cường sự đoàn kết và phát triển bền vững hơn về mặt tinh thần. 

Ca khúc mang âm hưởngdân ca không chỉ góp phần gìn giữ và phát huy giá trị truyền thống, mà còn đóng vai trò như một "chất keo văn hóa" kết nối các thế hệ và cộng đồng. Việc duy trì và phát huy vai trò của dân ca trong đời sống hiện đại chính là cách để nuôi dưỡng bản sắc dân tộc và tinh thần gắn bó trong xã hội.

Giải trí và thư giãn

Ca khúc mang âm hưởng dân ca thường có giai điệu mộc mạc, gần gũi và giàu cảm xúc, không chỉ là phương tiện truyền tải giá trị văn hóa mà còn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của con người. Trong nhịp sống hiện đại đầy áp lực, ca khúc mang âm hưởng dân ca mang đến một không gian nghệ thuật nhẹ nhàng, giúp con người tìm lại sự cân bằng nội tâm và niềm vui giản dị từ những điều thân thuộc.

Khác với những thể loại âm nhạc hiện đại thường có tiết tấu nhanh và đôi khi quá phức tạp, ca khúc mang âm hưởng dân ca chinh phục người nghe bằng sự giản dị, trầm lắng và chan chứa tình cảm. Những giai điệu quen thuộc như “Lý cây bông”, “Hò kéo pháo”, “Ru con Nam Bộ” hay “Quan họ Bắc Ninh”, “hát Xoan Phú Thọ”… đều mang âm hưởng ngọt ngào, sâu lắng, khiến người nghe cảm thấy như được trở về quê hương, sống lại những ký ức êm đềm thời thơ ấu. Chính sự quen thuộc ấy giúp người nghe cảm thấy thoải mái, an yên và thư giãn sau những giờ học tập, lao động mệt mỏi.

Không ít nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng âm nhạc có tác dụng tích cực đến tâm lý con người. Ca khúc mang âm hưởng dân ca, với nhịp điệu êm dịu và nội dung chứa đựng những tâm tình sâu sắc, dễ đi vào lòng người, có thể trở thành liệu pháp tinh thần hiệu quả. Việc nghe hoặc hát ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ giúp giảm áp lực tâm lý mà còn mang đến cảm giác dễ chịu, từ đó giúp người nghe tái tạo năng lượng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Đặc biệt, trong những lúc cô đơn hay áp lực, một ca khúc mang âm hưởng dân ca quen thuộc có thể trở thành nguồn động viên tinh thần, khơi dậy cảm xúc tích cực và sự kết nối với cộng đồng, quê hương.

Ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ là một dòng chảy văn hóa quý báu, mà còn là món quà tinh thần nhẹ nhàng, sâu lắng, giúp con người thư giãn, giải tỏa cảm xúc và tìm lại sự bình yên trong tâm hồn. Việc đưa dân ca vào đời sống giải trí hiện đại chính là cách nuôi dưỡng cảm xúc chân thật và duy trì sự gắn bó với cội nguồn văn hóa dân tộc.

Giáo dục nhân cách

Ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ mang đậm giá trị nghệ thuật và văn hóa, mà còn là kênh giáo dục nhân cách giàu tính truyền cảm, đóng vai trò tích cực trong việc hình thành tư duy, thái độ sống và đạo đức của con người, đặc biệt là thế hệ trẻ. Thông qua việc tiếp cận dân ca, người học không chỉ cảm thụ âm nhạc mà còn hấp thụ những bài học sâu sắc về cách sống, cách làm người.

Phần lớn các ca khúc mang âm hưởng dân ca truyền thống đều phản ánh đời sống lao động, sinh hoạt và tâm tư tình cảm của nhân dân lao động qua bao thế hệ. Trong đó chứa đựng nhiều thông điệp nhân văn như lòng hiếu thảo, tình yêu thương con người, lòng trung thực, thủy chung, sự kiên nhẫn, vị tha và tinh thần cộng đồng. 

Khi được tiếp cận với dân ca, ca khúc mang âm hưởng dân ca thông qua các tiết học, sinh hoạt văn nghệ hay hoạt động ngoại khóa, học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức về âm nhạc, mà còn được vun đắp các giá trị đạo đức thông qua nội dung bài hát. Những giai điệu mang tính giáo dục cao ấy có khả năng khơi dậy cảm xúc tích cực, góp phần hình thành nhân cách, lối sống đúng đắn, biết yêu thương, sẻ chia và sống tử tế với người xung quanh.

Bên cạnh quá trình dạy và học ca khúc mang âm hưởng dân ca, cần đưa các loại hình âm nhạc truyền thống như Quan họ, Ca trù, Hát Xẩm, Ví Giặm, Hát Xoan, Chèo, Họ Huế…vào chương trình học giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nghệ thuật truyền thống và những thông điệp đạo đức đi kèm, từ đó rèn luyện tâm hồn và tư duy tích cực. Đây là những sân chơi lành mạnh, không chỉ giúp học sinh thể hiện năng khiếu nghệ thuật mà còn tạo môi trường rèn luyện tinh thần tập thể, kỹ năng giao tiếp, trách nhiệm và sự tự tin – những yếu tố quan trọng của nhân cách toàn diện. Các buổi sinh hoạt có sự góp mặt của âm nhạc dân ca giúp tạo bầu không khí vui tươi, gắn bó, từ đó hình thành tinh thần yêu quê hương, yêu cộng đồng – một nền tảng đạo đức xã hội bền vững.

Ca khúc mang âm hưởng dân ca không chỉ là di sản văn hóa dân tộc, mà còn là một “người thầy thầm lặng” dạy con người sống tốt, sống đẹp. Việc lồng ghép dân ca, ca khúc mang âm hưởng dân ca vào giáo dục không chỉ góp phần bảo tồn giá trị truyền thống, mà còn là cách giáo dục nhân cách nhẹ nhàng, hiệu quả và đầy cảm xúc đối với thế hệ trẻ hôm nay. Việc giảng dạy và biểu diễn ca khúc dân ca không chỉ có ý nghĩa trong việc bảo tồn di sản văn hóa mà còn góp phần giáo dục thẩm mỹ, phát triển nhân cách và tăng cường sự gắn kết trong cộng đồng. Đây là một trong những động lực để thúc đẩy phát triển văn hóa nghệ thuật dân tộc nhân văn, tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong hành trình đi tới tương lai tươi sáng của chúng ta./.